ORHUN ANITLARI

BİLGE KAĞAN ABİDESİ

Doğu Cephesi
Tanrı gibi tanrı yaratmış Türk Bilge Kağanı,sözüm:
Babam Türk Bilge Kağanı.......Sir,Dokuz Oğuz,İki Ediz çadırlı beyleri, milleti........Türk tanrısı........üzerine kağan oturdum.Oturduğumda ölecek gibi düşünen Türk Beyleri,milleti memnun olup sevinip,yere dikilmiş gözü yukarı baktı. Bu zamanda kendim oturup bunca ağır töreyi dört taraftaki ........dim.
Üstte mavi gök,altta yağız yer kılındıkta,ikisi arasında insan oğlu kılınmış. İnsan oğlunun üzerine ecdadım Bumin kağan,İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini,töresini tutu vermiş,düzene soku vermiş.Dört taraf hep düşman imiş .Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış,hep tabi kılmış.Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş.Doğuda Kadırgan Ormanına kadar kondurmuş.İkisi arasında pek teşkilatsız Gök Türkü düzene sokarak öylece oturuyormuş.Bilgili Kağan imiş.Buyruku bilgili imiş tabii,cesur imiş tabii.Beyleri de milleti de doğru imiş. Onun için ili öylece tutmuş tabii.İli tutup töreyi düzenlemiş.Kendisi öylece vefat etmiş.Yasçı,ağlayıcı,doğuda gün doğusundan Bökli Çöllü halk, Çin,Tibet, Avar, Bizans,Kırgız,Üç Kurıkan, Otuz Tatar,Kıtay,Tatabı,bunca millet gelip ağlamış, yas tutmuş.Öyle ünlü kağan imiş.
Ondan sonra küçük kardeşi kağan olmuş tabii,oğulları kağan olmuş tabii. Ondan sonra küçük kardeşi büyük kardeşi gibi kılınmamış olacak,oğlu babası gibi kılınmamış olacak.Bilgisiz kağan oturmuştur,kötü kağan oturmuştur. Buyruku da bilgisizmiş tabii,kötü imiş tabii.Beyleri,milleti ahenksiz olduğu için,Çin milleti hilekar ve sahtekar olduğu için,aldatıcı olduğu için,küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için,bey ve milleti karşılıklı çekiştirdiği için,Türk milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış,kağan yaptığı kağanını kaybedivermiş.Çin milletine beylik erkek evladını kul kıldı, hanımlık kız evladını cariye kıldı.Türk beyler Türk adını bıraktı.Çinli beyler Çin adını tutarak,Çin kağanına itaat etmiş.Elli yıl işi gücü vermiş.Doğuda gün doğusunda Bökli Kağana kadar ordu sevk edi vermiş.Batıda Demir Kapıya ordu sevk edivermiş.Çin kağanına ilini,töresini alı vermiş.
Türk halk kilesi şöyle demiş:İlli millet idim,ilim şimdi hani,kime ili kazanıyorum der imiş.Kağanlı millet idim,kağanım hani,ne kağana işi,gücü veriyorum der imiş.Öyle diyip Çin kağanına düşman olmuş.Düşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden,yine tabii olmuş.
Bunca işi,gücü verdiğini düşünmeden,Türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imiş.Yok olmaya gidiyormuş.
Yukarıda Türk Tanrısı,mukaddes yeri,suyu öyle tanzim etmiştir. Türk milleti yok olmasın diye,millet olsun diye,babam ilteriş Kağanı,annem İlbilge Hatunu göğün tepesinden tutup yukarı kaldırmıştır.Kağan on yedi erle dışarı çıkmış.Dışarı yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış,dağdaki inmiş.Toplanıp yetmiş er olmuş.Tanrı kuvvet verdiği için,babam kağanın askeri kurt gibi imiş,düşmanı koyun gibi imiş. Doğuya batıya asker sevk edip toplamış,yığmış.Hepsi yedi yüz er olmuş.
Yedi yüz er olup ilsizleşmiş,kağansızlaşmış milleti,Türk töresini bırakmış milleti,ecdadımın töresince yaratmış,yetiştirmiş.Tölis,Tarduş milletini orda tanzim etmiş.Yabguyu,şadı orda vermiş.
Güneyde Çin milleti düşman imiş.Kuzeyde Baz Kağan,Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş.Kıırgız,Kurıkan,Otuz Tatar,Kıtay,Tatabı, hep düşman imiş.Babam kağan bunca........kırk yedi defa ordu sevk etmiş,yirmi savaş yapmış.Tanrı lutfettiği için illiyi ilsizleştirmiş,kağanlıyı kağansızlatmış,düşmanı tabi kılmış,dizliye diz çöktürmüş,başlıya baş eğdirmiş.Babam kağan öylece ili,töreyi kazanıp,uçup gitmiş.
Babam kağan için ilki Baz Kağanı balbal olarak dikmiş.Babam kağan uçduğunda kendim sekiz yaşında kaldım.O töre üzerine amcam kağan oturdu. Oturarak Türk milletini tekrar tanzim etti,tekrar besledi.Fakiri zengin kıldı,azı çok kıldı.
Amcam kağan oturduğunda kendim prens.....Tanrı buyurduğu için on dört yaşımda Tarduş milleti üzerine şad oturdum.
Amcam kağan ile doğuda Yeşil Nehire,Şantung Ovasına kadar ordu sevk ettik. Batıda Demir Kapıya kadar ordu sevk ettik.Kögmeni aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu sevk ettik.Yekun olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik, on üç defa savaştık. İlliyi ilsizleştrdik,kağanlıyı kağansızlaştırdık.Dizliye diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik.
Türgiş kağanı Türküm,milletim idi.Bilmediği için bize karşı yanlış hareket ettiği,ihanet ettiği için kağanı öldü,buyruku,beyleri de öldü.On ok kavmi eziyet gördü.
Ecdadımızın tutmuş olduğu yer,su sahipsiz kalmasın diye Az milletini tanzim ve tertip edip.........
Bars bey idi.Kağan adını burda biz verdik.Kız kardeşim prensesi verdik.Kendisi ihanet etti,kağanı öldü,öilleti cariye,kul oldu.
Kögmenin yeri,suyu sahipsiz kalmasın diye Az,Kırgız milletini tanzim ve terrtip edip geldik.Savaştık........ilini geri verdik.
Doğuda Kadırkan ormanını aşarak milleti öyle kondurduk,öyle düzene soktuk.Batıda Kengü Tarbana kadar Türk milleti öyle kondurduk,öyle düzene soktuk.
O zamanda kul kullu,cariye cariyeli olmuştu.Küçük kardeş büyük kardeşini bilmezdi,oğlu babasını bilmezdi.Öyle kazanılmış,öyle düzene sokulmuş ilimiz, töremiz vardı.
Türk Oğuz beyleri,milleti işit:Üstte gök basmasa,altta yağız yer delinmese, Türk milleti,ilini,töreni kim bozabilecekti? Türk milleti, vazgeç, pişman ol! Disiplinsizliğinden dolayı,beslemiş olan kağanına,hür ve müstakil iyi iline karşı hata ettin,kötü hale soktun.
Silahlı nereden gelip dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelerek sürüp gönderdi? Mukaddes Ötüken ormanının milleti,gittin! Doğuya giden, gittin! Batıya giden,gittin! Gittiğin yerde hayrın şu olmalı:Kanın nehir gibi koştu.Kemiğin dağ gibi yattı.Beylik erkek evladını kul kıldın.O bilmemenden dolayı,kötülüğün yüzünden amcam kağan uçup gitti.
Önce Kırgız kağanını balbal olarak diktim.Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye,babam kağanı,annem hatunu yükselten Tanrı,il veren Tanrı,Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye,kendimi o Tanrı kağan oturttu tabii.
Varlıklı,zengin millet üzerine oturmadım.İçte aşsız,dışta donsuz; düşkün, perişan millet üzerine oturdum.Küçük kardeşim Kül Tigin ile konuştuk. Babamızın, amcamızın kazanmış olduğu milletin adı sanı yok olmasın diye Türk milleti için gece uyumadım,gündüz oturmadım.küçük kardeşim Kül Tigin ile,iki şad ile öle yite kazandım. Öyle kazanıp bütün milleti ateş,su kılmadım.
Ben kendim kağan oturduğumda her yere gitmiş olan millet yaya olarak,çıplak olarak,öle yite geri geldi.Milleti besleyeyim diye kuzeyde Oğuz kavmine doğru; güneyde Çin Çine doğru on iki defa ordu sevk ettim .........savaştım.Ondan sonra Tanrı buyurduğu için ,devletim,kısmetim var olduğu için,ölecek milleti diriltip besledim. Çıplak milleti elbiseli kıldım.Fakir milleti çok kıldım.Değerli illiden, değerli kağanlıdan daha iyi kıldım.Dört taraftaki milleti hep tabi kıldım,düşmansız kıldım.Hep bana itaat etti.
On yedi yaşımda Tanguta doğru ordu sevk ettim.Tangut milletini bozdum. Oğlunu, karısını,at sürüsünü,servetini, orda aldım.
On sekiz yaşımda Altı Çub Soğdaka doğru ordu sevk ettim.Milleti orda bozdum.
Çinli Ong vali,elli bin asker geldi. Başta savaştım.O orduyu orda yok ettim.
Yirmi yaşımda,Basmıl Iduk Kut soyundan olan kavim idi,kervan göndermiyor diye ordu sevk ettim.K............m tabi kıldım,malını çevirip getirdim.
Yirmi iki yaşımda Çine doğru ordu sevk ettim.Çaça general,seksen bin asker ile savaştım.Askerini orda öldürdüm.
Yirmi altı yaşımda Çin kavmi Kırgız ile beraber düşman oldu.Kemi geçerek Çine doğru ordu sevk ettim.Örpende savaştım.Askerini mızakladım.Az milletini aldım ........tabi kıldım.
Yirmi yedi yaşımda Kırgıza doğru ordu sevk ettim.Mızrak batımı karı söküp, Kögmen ormanını aşarak yürüyüp Kırgız kavmini uykuda bastım.Kağanı ile Songa ormanında savaştım.Kağanını öldürdüm,ilini aldım.
O yılda Türgişe doğru Altın ormanını aşarak İrtiş nehrini geçip yürüdüm. Türgiş kavmini uykuda bastım.Türgiş kağanının ordusu ateş gibi, fırtına gibi geldi. Bolçuda savaştık.Kağanını,yabgusunu,şadını orda öldürdüm. İlini orda aldım.
Otuz yaşımda Beş Balıka doğru ordu sevk ettim.Altı defa savaştım ........ askerini hep öldürdüm.Onun içindeki ne kadar insan.......yok olacakt ı......... çağırmak için geldi.Beş Balık onun için kurtuldu.
Otuz bir yaşımda Karluk milletini öldürdüm,orda aldım.....Basmıl kara ......... Karluk milleti toplanıp geldi........m,öldürdüm.